İŞ KANUNUNA İLİŞKİN FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA SÜRELERLE
ÇALIŞMA YÖNETMELİĞİ
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç ve Kapsam
Madde 1 —Bu Yönetmeliğin amacı, ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle 4857 sayılı İş Kanununun 63 üncü maddesinde belirtilen haftalık normal çalışma süresinin dışında yapılacak fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaya ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Dayanak
Madde 2 —Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 41 inci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 3 —Bu Yönetmelikte geçen:
a) Fazla çalışma: İş Kanununda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmaları,
b) Fazla sürelerle çalışma: Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmaları
ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Genel Hükümler
Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti
Madde 4 —Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Fazla sürelerle çalışmalarda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir.
Parça başına veya yapılan iş tutarına göre ücret ödenen işlerde, fazla çalışma süresince işçinin ürettiği parça veya iş tutarının hesaplanmasında zorluk çekilmeyen hallerde, her bir fazla saat içinde yapılan parçayı veya iş tutarını karşılayan ücret esas alınarak fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma ücreti hesaplanır. Bu usulün uygulanmasında zorluk çekilen hallerde, parça başına veya yapılan iş tutarına ait ödeme döneminde meydana getirilen parça veya iş tutarları, o dönem içinde çalışılmış olan normal ve fazla çalışma saatleri sayısına bölünerek bir saate düşen parça veya iş tutarı bulunur. Bu yolla bulunan bir saatlik parça veya iş tutarına düşecek bir saatlik normal ücretin, yüzde elli fazlası fazla çalışma ücreti, yüzde yirmibeş fazlası fazla sürelerle çalışma ücretidir.
Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde fazla çalışma ücreti, 4857 sayılı İş Kanununun 51 inci maddesinde öngörülen yönetmelik hükümlerine göre ödenir.
Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, 4857 sayılı Kanunun 42 nci maddesi uyarınca zorunlu nedenlerle ve 43 üncü maddesi uyarınca olağanüstü hallerde, haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir.
Fazla Çalışmada Sınır
Madde 5 —Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.""
Bu bağlamda;
İşçinin rızası alınmadan bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz
- T.C. YARGITAY
- 9.Hukuk Dairesi
- Esas: 2008/21757
- Karar: 2010/6532
- Karar Tarihi: 11.03.2010
İŞÇİ ALACAKLARI DAVASI – YASANIN UYGULANDIĞI ÇALIŞMA DÖNEMİ İÇİN HAFTALIK KIRKBEŞ SAATİN ÜZERİNİN FAZLA ÇALIŞMA OLARAK HESAPLANACAĞI – GÜNLÜK ÇALIŞMA SÜRESİNİN ONBİR SAATİ AŞMASININ MÜMKÜN OLMADIĞI – BİLİRKİŞİDEN EK RAPOR ALINMASI GEREĞİ
ÖZET: 1475 sayılı yasanın uygulandığı çalışma dönemi için haftalık 45 saatin üzeri fazla çalışma olarak hesaplanmalıdır. 4857 sayılı yasa döneminde de anılan yasanın 41. maddesine göre kural olarak haftada 45 saatin üzeri fazla çalışma olsa da, aynı yasanın 63. maddesine göre günlük çalışma süresinin 11 saati aşması mümkün olmadığından, günlük 11 saatin üzerindeki çalışma fazla çalışma olarak hesaplanması gerekir. Açıklanan hukuksal gerekçelere ve dairemizce benimsenen HGK kararı uyarınca davacının 24 saat çalıştığı günler için 14 saat çalıştığı kabul edilerek 1475 S.Y ve 4857 S.Y dönemleri için fazla çalışma ücreti konusunda ayrı ayrı değerlendirme yapılmalı, bu konuda gerekirse bilirkişiden ek rapor alarak sonuca gidilmelidir.
(1475 S. K. m. 14) (4857 S. K. m. 17, 32, 41, 44, 46, 57, 63, 69) (HGK. 05.04.2006 T. 2006/9-107 E. 2006/144 K.) (HGK. 14.06.2006 T. 2006/9-374 E. 2006/382 K.) (HGK. 21.03.2007 T. 2007/9-150 E. 2007/160 K.) (HGK. 18.07.2007 T. 2007/9-582 E. 2007/557 K.)
Dava: Davacı, kıdem, ihbar tazminatı, fazla mesai ücreti, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücreti ile ücret alacağının ödetilmesine karar verilmesini istemiştir.
Yerel mahkeme, isteği kısmen hüküm altına almıştır.
Hüküm süresi içinde davalı avukatı tarafından temyiz edilmiş olmakla, dava dosyası için Tetkik Hakimi M. Göçer tarafından düzenlenen rapor dinlendikten sonra dosya incelendi, gereği konuşulup düşünüldü:
Karar: Davacı; davalı işyerinde güvenlik görevlisi olarak çalıştığını, iş sözleşmesinin haksız olarak fesih edildiğini belirterek ihbar ve kıdem tazminatı ile bir kısım işçilik alacaklarının davalıdan tahsilini talep etmiştir.
Davalı; davanın reddini savunmuş. Mahkemece isteğin kısmen kabulüne karar verilmiştir.
Hüküm davalı tarafça temyiz edilmiştir.
Fazla çalışma ücretlerinin hesabı yönünden taraflar arasında uyuşmazlık konusudur.
4857 sayılı İş Kanunun 41. maddesine göre haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma sayılır. Anılan Kanunun 63. maddesinde ise, <Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir> şeklinde kurala yer verilmiştir.
Haftalık iş süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlenmesi mümkündür. Bu halde haftalık çalışma süresini aşan 45 saate kadar çalışmalar ise 4857 sayılı İş Kanununun 41. maddesinin 3. fıkrasında, <fazla sürelerle çalışma> olarak adlandırılmıştır. Fazla sürelerle çalışma halinde denkleştirmeye gidilip gidilemeyeceği, Kanunda açıkça düzenlenmemiştir. Bununla birlikte denkleştirme esasının kabul edildiği 63. maddede <haftalık normal çalışma> süresinden söz edildiğine göre, tarafların 45 saatin altında haftalık çalışma süresi belirlemeleri halinde denkleştirmenin kararlaştırılan haftalık çalışma süresine göre yapılması gerekecektir.
Günlük çalışma süresinin 11 saati aşamayacağı Kanunda emredici şekilde düzenlendiğine göre, bu süreyi aşan çalışmaların denkleştirmeye tabi tutulamayacağını ve zamlı ücret ödemesi veya serbest zaman kullanımının söz konusu olacağı kabul edilmelidir.
Yine işçilerin gece çalışmaları günde yedibuçuk saati geçemez (m.69/3). Bu hal de günlük çalışmanın, dolayısıyla fazla çalışmanın bir sınırını oluşturur. Gece çalışmaları yönünden haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7.5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir. Dairemizin kararı bu yöndedir (Yargıtay 9.HD. 23.6.2009 gün 2007/40862 E, 2009/17766 K).
Fazla çalışma yönünden diğer bir yasal sınırlama da, İş Kanununun 41. maddesinde yazılı olan fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamayacağı şeklindeki hükümdür. Ancak bu sınırlamaya rağmen işçinin daha fazla çalıştırılması halinde, bu çalışmalarının karşılığı olan fazla mesai ücretinin de ödenmesi gerektiği açıktır. Yasadaki sınırlama esasen işçiyi korumaya yöneliktir. Dairemizin kökleşmiş uygulaması bu yöndedir (Yargıtay 9.HD. 18.11.2008 gün 2007/32717 E, 2008/31210 K.).
Somut olayda; hükme esas alınan bilirkişi raporunda; davacının 24 saat çalıştığı günler için 3 saat ara dinlenmesi yapıldığı buna göre 21 saat çalışıldığı gerekçesi ile hesaplama yapılmıştır.
24 saat çalışılan işyerlerinde, dinlenme, yemek ve diğer ihtiyaçlar için belli bir sürenin ayrılmasından sonra çalışmanın günde en fazla 14 saat sürdürülebileceği, Hukuk Genel Kurulu’nun istikrar kazanmış ve Dairemizce de benimsenen 05.04.2006 gün ve 2006/9-107-144, 14.06.2006 gün 2006/9-374-382, 21.03.2007gün ve 2007/9-150-160, 21.03.2007 gün ve 2007/9-174-164, 18.07.2007 gün ve 2007/9-582-557 ve son olarak 19.09.2007 gün ve 2007/9588-597 sayılı bozma kararlarında olduğu gibi somut olayda da benimsenmiştir.
1475 sayılı yasanın uygulandığı çalışma dönemi için haftalık 45 saatin üzeri fazla çalışma olarak hesaplanmalıdır. 4857 sayılı yasa döneminde de anılan yasanın 41. maddesine göre kural olarak haftada 45 saatin üzeri fazla çalışma olsa da, aynı yasanın 63. maddesine göre günlük çalışma süresinin 11 saati aşması mümkün olmadığından, günlük 11 saatin üzerindeki çalışma fazla çalışma olarak hesaplanması gerekir.
Açıklanan hukuksal gerekçelere ve dairemizce benimsenen HGK kararı uyarınca davacının 24 saat çalıştığı günler için 14 saat çalıştığı kabul edilerek 1475 S.Y ve 4857 S.Y dönemleri için fazla çalışma ücreti konusunda ayrı ayrı değerlendirme yapılmalı, bu konuda gerekirse bilirkişiden ek rapor alarak sonuca gidilmelidir.
Sonuç: Temyiz olunan kararın yukarıda yazılı sebepten BOZULMASINA, peşin alınan temyiz harcının istek halinde ilgiliye iadesine, 11.03.2010 gününde oybirliği ile karar verildi.
